Ανασχεδιασμός στην Πλατεία Ελευθερίας στη Λευκωσία
προμελέτη
ΑΓΩΝΟΘΕΤΗΣ:
Δήμος Λευκωσίας
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Βασίλης Βασιλόπουλος, Σάσα Λαδά, Λόης Παπαδόπουλος και Βασίλης Ιερείδης
ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Πηνελόπη Αντωνιάδου
ΠΡOΓΡΑΜΜΑ:
Ο στόχος του Διαγωνισμού για τον αρχιτεκτονικό ανασχεδιασμό της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας στη Λευκωσία εγγράφεται στο ευρύτερο πεδίο του αστικού ανασχεδιασμού και υποστηρίζεται από τη διεθνώς επίκαιρη συζήτηση για την ανασημασιοδότηση περιοχών των πόλεων, των οποίων η υπερεντατική χρήση, έξω από κάθε δυνατότητα λειτουργικού προγραμματισμού, παράγει αλλοτριωτικά πολεοδομικά αποτελέσματα, απομειώνει το κύρος των ιστορικών αστικών τυπολογιών και διαφθείρει τις ευεργετικές ποιότητες της αστικότητας. Το κύριο ερώτημα του Διαγωνισμού ήταν ο μετασχηματισμός της Γέφυρας του τείχους - που φέρει το όνομα: Πλατεία Ελευθερίας και η οποία μετά την Εισβολή του 1974 και τη διχοτόμηση της Λευκωσίας έχει αναλάβει λειτουργίες κεντρικής πλατείας της πόλης - σε δημόσιο χώρο, με εύλογες συνδέσεις με το σύστημα δημόσιων χώρων και κινήσεων της Λευκωσίας, με τη διέυρυνση του ζωτικού χώρου της προς τη στάθμη της τάφρου, με την αναβάθμιση της εικόνας των κτιρίων της άμεσης περιοχής της και με την αναδιευθέτηση της κίνησης των οχημάτων.
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΠΡOΤΑΣΗ:
Η κομβική θέση της Πλατείας Ελευθερίας ανάμεσα στην ιστορική περιτειχισμένη πόλη και στη νεώτερη επέκτασή της, ο δημόσιος χαρακτήρας των συλλογικών εκδηλώσεων, που ιστορικά, ως Πλατεία, έχει αναλάβει και η παρουσία του Ενετικού Τείχους με τον προμαχώνα, επί του οποίου έχει οικοδομηθεί το Δημαρχείο της Λευκωσίας, υπερπροσδιορίζει τον ειδικότερο χαρακτήρα της περιοχής και ανακαλεί τη διπλή σημασιολογία της οχυρωματικής τυπολογίας: η γεωμετρία του κύκλου ολοκληρώνει ένα κλειστό όριο, ένα σχήμα περιορισμού του χώρου της πόλης. Ταυτόχρονα, όμως, περιγράφει και ένα σχήμα που περιφρουρεί την πόλη ως τόπο ελευθερίας. Αν η ελευθερία μπορεί να ορισθεί ως η άρση κάθε έννοιας ορίου, το τείχος, ως εγγενώς απαραβίαστο όριο, συστήνεται ως μία ιστορική τυπολογία που επιτρέπει στην πόλη να υπάρχει ως τόπος ελευθερίας. Στην ένταση αυτής της αντίφασης ανάμεσα στην ελευθερία και στο όριο ή στην απροσδόκητη περιγραφή της ελευθερίας ως όριο εντοπίζεται το διακυβευόμενο στοιχείο της αστικότητας και αναγνωρίζεται ένα κύριο ζητούμενο του Διαγωνισμού.
Συνεπώς ο στόχος του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού αφενός υπερβαίνει τα ρητά και αυτονόητα λειτουργικά ζητούμενα του Προγράμματος (δημιουργία μιας πιο ευρύχωρης πλατείας για δημόσιες εκδηλώσεις και κοινωνικές συναθροίσεις, κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση κτλ και αφετέρου αποστασιοποιείται από κυρίαρχες περιοριστικές πρακτικές αποκατάστασης, που συνήθως αποϊστορικοποιούν τα μνημεία, αποσπώντας τα από το δυναμικό παρόντα χρόνο της πόλης και καθηλώνοντάς τα, ως αδρανείς, υπερχρονικές, θεαματικές κατασκευές. Γιαυτό στην πρόταση ακολουθήθηκαν μάλλον οι υπονοούμενες οδηγίες της Προκήρυξης:
- η ανασύσταση της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας ως μείζονος δημόσιου τόπου, μεταβατικού ανάμεσα στο τώρα της νέας και στο πριν της ιστορικής πόλης,
- ως τόπου στον οποίο θα αναγνωρίζεται η κοινωνική ταυτότητα των πολιτών, θα ευνοούνταισυλλογικές δραστηριοτήτες και εκφράσεις του δημόσιου και θα παραλαμβάνονται σχέσεις οικείωσης,
- ως τόπου στον οποίο θα επιβεβαιώνεται η σύνθετη ταυτότητα του άστεως και θα συμπυκνώνεται ό,τιδήποτε μπορεί να ονομασθεί: civic pride.
- ως τόπου που δεν εξαντλείται στη λειτουργία του ως ευκρινές σημείο οπτικής αναφοράς, αλλά στον προορισμό του ως μια παραδειγματική και διαρκής ειδοποίηση για την ενότητα της προσωρινά διηρημένης πόλης.
Οι κύριες συνθετικές αρχές της υποβαλλόμενης πρότασης αφορούν
i. στην περιγραφή μιας ευκρινούς τυπολογίας ενός δημόσιου αστικού χώρου, σε σχέση με το πλέγμα των προτεινόμενων δημόσιων λειτουργιών της Πλατείας
ii. στην αξιοποίηση των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του μνημείου και στην εμφατική διαχείριση της κυκλικής χάραξης, σε σχέση προς την αποκατάσταση της συνέχειας του αστικού χώρου
iii. στην εμφατική χρήση του μεγάλου μεγέθους, σε σχέση προς την επιδιωκόμενη αίσθηση δημόσιου χώρου
iv. στη διάκριση ανάμεσα αφενός σε μια εδραία και βαριά αρχιτεκτονική των όγκων και αφετέρου σε μια αρχιτεκτονική των επιπέδων, με χαρακτηριστικά εφήμερων επιλύσεων και ελαφράς κατασκευής, σε σχέση προς την επιδιωκόμενη επανανάγνωση των υφιστάμενων τυπολογιών ως μετασχηματιζόμενων στο χρόνο ιστορικών μορφών.
Στη σχεδίαση επιδιώχθηκε
- η έμφαση στη γεωμετρική συνέχεια του χώρου,
- η αξιοποίηση των υφιστάμενων τυπομορφολογικών δεδομένων της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας
- η εκφραστική του μεγάλου μεγέθους και
- η υφολογική διάκριση των νεώτερων σε σχέση προς τα προϋφιστάμενα συνθετικά στοιχεία του αστικού τοπίου.
ΑΓΩΝΟΘΕΤΗΣ:
Δήμος Λευκωσίας
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Βασίλης Βασιλόπουλος, Σάσα Λαδά, Λόης Παπαδόπουλος και Βασίλης Ιερείδης
ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Πηνελόπη Αντωνιάδου
ΠΡOΓΡΑΜΜΑ:
Ο στόχος του Διαγωνισμού για τον αρχιτεκτονικό ανασχεδιασμό της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας στη Λευκωσία εγγράφεται στο ευρύτερο πεδίο του αστικού ανασχεδιασμού και υποστηρίζεται από τη διεθνώς επίκαιρη συζήτηση για την ανασημασιοδότηση περιοχών των πόλεων, των οποίων η υπερεντατική χρήση, έξω από κάθε δυνατότητα λειτουργικού προγραμματισμού, παράγει αλλοτριωτικά πολεοδομικά αποτελέσματα, απομειώνει το κύρος των ιστορικών αστικών τυπολογιών και διαφθείρει τις ευεργετικές ποιότητες της αστικότητας. Το κύριο ερώτημα του Διαγωνισμού ήταν ο μετασχηματισμός της Γέφυρας του τείχους - που φέρει το όνομα: Πλατεία Ελευθερίας και η οποία μετά την Εισβολή του 1974 και τη διχοτόμηση της Λευκωσίας έχει αναλάβει λειτουργίες κεντρικής πλατείας της πόλης - σε δημόσιο χώρο, με εύλογες συνδέσεις με το σύστημα δημόσιων χώρων και κινήσεων της Λευκωσίας, με τη διέυρυνση του ζωτικού χώρου της προς τη στάθμη της τάφρου, με την αναβάθμιση της εικόνας των κτιρίων της άμεσης περιοχής της και με την αναδιευθέτηση της κίνησης των οχημάτων.
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΠΡOΤΑΣΗ:
Η κομβική θέση της Πλατείας Ελευθερίας ανάμεσα στην ιστορική περιτειχισμένη πόλη και στη νεώτερη επέκτασή της, ο δημόσιος χαρακτήρας των συλλογικών εκδηλώσεων, που ιστορικά, ως Πλατεία, έχει αναλάβει και η παρουσία του Ενετικού Τείχους με τον προμαχώνα, επί του οποίου έχει οικοδομηθεί το Δημαρχείο της Λευκωσίας, υπερπροσδιορίζει τον ειδικότερο χαρακτήρα της περιοχής και ανακαλεί τη διπλή σημασιολογία της οχυρωματικής τυπολογίας: η γεωμετρία του κύκλου ολοκληρώνει ένα κλειστό όριο, ένα σχήμα περιορισμού του χώρου της πόλης. Ταυτόχρονα, όμως, περιγράφει και ένα σχήμα που περιφρουρεί την πόλη ως τόπο ελευθερίας. Αν η ελευθερία μπορεί να ορισθεί ως η άρση κάθε έννοιας ορίου, το τείχος, ως εγγενώς απαραβίαστο όριο, συστήνεται ως μία ιστορική τυπολογία που επιτρέπει στην πόλη να υπάρχει ως τόπος ελευθερίας. Στην ένταση αυτής της αντίφασης ανάμεσα στην ελευθερία και στο όριο ή στην απροσδόκητη περιγραφή της ελευθερίας ως όριο εντοπίζεται το διακυβευόμενο στοιχείο της αστικότητας και αναγνωρίζεται ένα κύριο ζητούμενο του Διαγωνισμού.
Συνεπώς ο στόχος του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού αφενός υπερβαίνει τα ρητά και αυτονόητα λειτουργικά ζητούμενα του Προγράμματος (δημιουργία μιας πιο ευρύχωρης πλατείας για δημόσιες εκδηλώσεις και κοινωνικές συναθροίσεις, κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση κτλ και αφετέρου αποστασιοποιείται από κυρίαρχες περιοριστικές πρακτικές αποκατάστασης, που συνήθως αποϊστορικοποιούν τα μνημεία, αποσπώντας τα από το δυναμικό παρόντα χρόνο της πόλης και καθηλώνοντάς τα, ως αδρανείς, υπερχρονικές, θεαματικές κατασκευές. Γιαυτό στην πρόταση ακολουθήθηκαν μάλλον οι υπονοούμενες οδηγίες της Προκήρυξης:
- η ανασύσταση της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας ως μείζονος δημόσιου τόπου, μεταβατικού ανάμεσα στο τώρα της νέας και στο πριν της ιστορικής πόλης,
- ως τόπου στον οποίο θα αναγνωρίζεται η κοινωνική ταυτότητα των πολιτών, θα ευνοούνταισυλλογικές δραστηριοτήτες και εκφράσεις του δημόσιου και θα παραλαμβάνονται σχέσεις οικείωσης,
- ως τόπου στον οποίο θα επιβεβαιώνεται η σύνθετη ταυτότητα του άστεως και θα συμπυκνώνεται ό,τιδήποτε μπορεί να ονομασθεί: civic pride.
- ως τόπου που δεν εξαντλείται στη λειτουργία του ως ευκρινές σημείο οπτικής αναφοράς, αλλά στον προορισμό του ως μια παραδειγματική και διαρκής ειδοποίηση για την ενότητα της προσωρινά διηρημένης πόλης.
Οι κύριες συνθετικές αρχές της υποβαλλόμενης πρότασης αφορούν
i. στην περιγραφή μιας ευκρινούς τυπολογίας ενός δημόσιου αστικού χώρου, σε σχέση με το πλέγμα των προτεινόμενων δημόσιων λειτουργιών της Πλατείας
ii. στην αξιοποίηση των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του μνημείου και στην εμφατική διαχείριση της κυκλικής χάραξης, σε σχέση προς την αποκατάσταση της συνέχειας του αστικού χώρου
iii. στην εμφατική χρήση του μεγάλου μεγέθους, σε σχέση προς την επιδιωκόμενη αίσθηση δημόσιου χώρου
iv. στη διάκριση ανάμεσα αφενός σε μια εδραία και βαριά αρχιτεκτονική των όγκων και αφετέρου σε μια αρχιτεκτονική των επιπέδων, με χαρακτηριστικά εφήμερων επιλύσεων και ελαφράς κατασκευής, σε σχέση προς την επιδιωκόμενη επανανάγνωση των υφιστάμενων τυπολογιών ως μετασχηματιζόμενων στο χρόνο ιστορικών μορφών.
Στη σχεδίαση επιδιώχθηκε
- η έμφαση στη γεωμετρική συνέχεια του χώρου,
- η αξιοποίηση των υφιστάμενων τυπομορφολογικών δεδομένων της περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας
- η εκφραστική του μεγάλου μεγέθους και
- η υφολογική διάκριση των νεώτερων σε σχέση προς τα προϋφιστάμενα συνθετικά στοιχεία του αστικού τοπίου.
